Nabestaanden zijn vaak zoekende in welke mate ze (hun) kinderen zullen betrekken bij uitvaarten. De begrafenis van oma of opa, een tante, de vader van een klasgenootje. We willen onze kinderen beschermen, ze behoeden voor verdriet en leed. Maar sterven hoort bij het leven. (Jonge) kinderen erbij betrekken kan juist fijn voor hen zijn. Je geeft ze het gevoel dat ze erbij horen. Een tekening maken voor oma en deze zelf bij haar neerleggen. Of de kaarsjes voor opa aansteken. Je geeft ze zo ook iets mee voor hun latere volwassen leven. Dat de dood erbij hoort en niet iets geheimzinnigs is dat ‘in de andere kamer gebeurt’.

Vroeger werden kinderen er eigenlijk helemaal niet bij betrokken. Ze werden weggehouden van de uitvaart zelf. Zo kregen kinderen geen kans om op een goede manier afscheid te nemen. Tegenwoordig is er steeds meer aandacht voor kinderen en uitvaarten. Gelukkig wel zou ik zeggen. Maar het blijft voor volwassenen een lastig onderwerp, de dood en doodgaan. Voor henzelf, laat staan om het er met hun kinderen over te hebben. Hoe kun je kinderen voorbereiden op een uitvaart en hoe kun je ze erbij betrekken?

Kinderen stellen vragen

Kinderen zijn van nature nieuwsgierig. Je kunt dus verwachten dat ze ook over de dood en doodgaan vragen stellen. Ze reageren op een overlijden op een manier die past bij hun leeftijd en ontwikkeling. Schrik er dus niet van als ze met bepaalde vragen komen. Wuif het ook zeker niet weg. Neem je kind serieus en geef eerlijk antwoord, op een niveau dat bij je kind past. Kinderen begrijpen meer dan je denkt. Eerlijk zijn is belangrijk, omdat je kind er anders zijn eigen verhaal van maakt. Zichzelf bang maakt. Kinderen hebben immers een rijke fantasie. Als hun grens bereikt is, dan merk je dat vanzelf. Dan gaan ze weer verder spelen en is het even klaar. 

Zeg bijvoorbeeld niet dat opa nu ‘voor altijd slaapt’. Dan durft je kind misschien zelf niet meer te gaan slapen. Geef aan dat opa heel oud was en dat zijn lichaam ‘stuk’ is gegaan. Kijk welke woorden bij je kind passen, maar wees zo concreet mogelijk. Wat hierbij kan helpen is om er een boekje bij te pakken en dat samen met je kind te lezen en bekijken. Er zijn voor verschillende leeftijden (prenten)boeken op de markt over dit thema. Zoals Lieve oma pluis van D. Bruna (voor de allerkleinsten) en Kikker en het vogeltje van M. Velthuijs.

Je hoeft natuurlijk niet overal een antwoord op te hebben. Geef het ook gewoon aan als je iets niet weet. Of vraag ‘wat denk jij?’.

Hoe bereid ik mijn kind(eren) voor op een uitvaart?

Een eerste ervaring met verlies kan voor kinderen een knuffel zijn die ergens vergeten is of een huisdier dat overlijdt. Dat zijn momenten die je kan aangrijpen om je kind iets te leren over rouw en verlies. Als je kind zijn hamster wil begraven, maak er dan een mooi ritueel van. Zo neem je je kind serieus en geef je de boodschap mee dat er tijd en aandacht besteed mag worden aan iets of iemand die overleden is.

Het is een lastige boodschap wanneer je moet vertellen dat oma of een andere dierbare naaste is overleden. Probeer een moment te kiezen wanneer je zelf niet al te overstuur bent. Daar raakt je kind ook erg bang en overstuur van. Natuurlijk mag je je verdriet laten zien, stop je tranen vooral niet weg. Vertel je verhaal kort en krachtig, zonder er omheen te draaien. Als je kind na de eerste schok vragen heeft, dan komt het daar vanzelf mee.

Zoek een moment om uit te leggen wat een uitvaart inhoudt. Wees ook hier concreet over wat er gaat gebeuren, in de aula of op de begraafplaats bijvoorbeeld. Geef aan wat zij mogen en kunnen tijdens de uitvaart. Als je kind vraagt naar het begraven of cremeren na het afscheid, probeer dit dan ook uit te leggen. Ongeacht je eigen ongemak. Het is beter om het ze uit te leggen, dan dat ze er zelf een (eng) fantasieverhaal van maken.

Bellen blazen, bij het graf bijvoorbeeld, is een mooie rol voor kinderen en het geeft de uitvaart wat licht en lucht. Letterlijk. Een mooi alternatief voor het oplaten van ballonnen (wat niet milieuvriendelijk is en ook steeds minder mag).

Manieren om kinderen bij een uitvaart te betrekken

Kinderen kun je voor, tijdens en na de uitvaart erbij betrekken, laten weten dat ze gehoord en gezien worden. Dit kan op verschillende manieren, hieronder staan enkele voorbeelden. Let goed op de grenzen die je kind zelf aangeeft. Bied ze de mogelijkheid mee te doen, maar forceer het niet. 

Bij het regelen van de uitvaart kun je je kind laten meebeslissen over een aantal zaken, natuurlijk afhankelijk van de leeftijd. Laat hem meekijken met de afbeelding voor de rouwkaart bijvoorbeeld, of laat hem een tekening maken die je gebruikt voor de rouwkaart. Kies samen foto’s uit die je wilt laten zien tijdens het afscheid, of kies één mooie foto uit waar jullie fijne herinneringen bij hebben.

De meeste kinderen vinden het leuk om te tekenen en kleuren. Als je kiest voor een kist in een lichte kleur, dan kun je de (klein)kinderen de kist laten versieren met tekeningen en teksten. Volwassenen mogen natuurlijk ook meedoen. De kinderen kunnen ook een tekening maken die ze meegeven in de kist. Of je plakt de tekening óp de kist als het kind de tekening graag terug wilt als aandenken.

Als je kind wat ouder is, dan wil hij of zij misschien ook wat vertellen over de overledene tijdens het afscheid. Een mooi gedicht hiervoor uitzoeken is ook erg geschikt voor deze gelegenheid. Een andere rol die kinderen kunnen spelen tijdens de uitvaart is het aansteken van de kaarsjes. Vaak begin ik het afscheid met het naar voren roepen van de kleinkinderen. Zij mogen dan om de beurt een kaars aansteken voor opa of oma. Hem of haar nog eenmaal in het licht zetten.

Kinderen en uitvaarten: meer lezen en zien

Er is veel geschreven voor en over kinderen die met verlies te maken krijgen. Op de website van ‘In de wolken’ vind je boeken, brochures en tips bij rouw en echtscheiding. Voor kinderen én volwassenen, maar gespecialiseerd in kinderen en jongeren.

Het Klokhuis tot slot heeft een vierdelige serie uitgebracht over dood en afscheid. Wat is dood eigenlijk, wat gebeurt er in je lichaam? Hoe neem je afscheid, wat is opbaren? Hoe gaat een begrafenis of crematie in z’n werk? Hoe ga je om met rouw en rouwverwerking? Deze afleveringen zijn te bekijken via de website van Het Klokhuis.

Waar kan ik je mee helpen? Heb je een specifieke vraag over kinderen en uitvaarten of een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.

Afscheid nemen van je vader of moeder. Het is verdrietig, maar iets waarvan we zeker zijn dat het een keer gaat gebeuren. Mijn ouders zijn nu 80+. Gelukkig nog gezond en actief bezig. En ook al wil ik ze bij me houden, ik weet dat het onvermijdelijke eraan komt. Op een dag zal ik afscheid van ze moeten nemen. Niet fijn om aan te denken, wel de realiteit.

Wellicht heb jij ook ouders die ouder worden. En laat je je gedachten wel eens gaan over de toekomstige uitvaart van je ouders, maar heb je geen idee hoe dat gaat. Waar je moet beginnen. Wat er op je af komt. Want als het eenmaal zover is, die ‘onvermijdelijke toekomst’, de ‘laatste reis’ of de ‘oversteek naar de andere kant’. Hoe organiseer je dan het afscheid? In dit artikel neem ik je mee in wat je van tevoren al kan doen en in wat je te doen staat als het zover is.

Een hand die zwaaide
als we gingen
en nog vele mooie dingen
zijn herinneringen aan ons mam
die voor altijd van ons afscheid nam
Onbekend

Je voorbereiden op het afscheid van je vader of moeder

Kun je je ooit voorbereiden op het afscheid nemen van je vader of moeder? Of ze nu jong of oud zijn, het is heftig je vader of moeder te verliezen. Opeens één ouder te hebben of geen kind van je ouders meer te zijn. Hoe we zullen reageren wanneer het moment daar is, we weten het niet. 

Waar je jezelf een plezier mee doet, is voorkomen dat je wordt overvallen door het opeens moeten regelen van hun uitvaart. Natuurlijk weet je niet wanneer je ouders daadwerkelijk komen te overlijden. Maar je weet nu al wel dát het er ooit aankomt. En ‘ooit’ is misschien morgen al.

Met jezelf voorbereiden bedoel ik in praktische zin. En daarmee tegelijkertijd in emotionele zin. Hoe fijn is het om te weten of je vader of moeder begraven of gecremeerd wil worden? Alleen dat al geeft je een beetje houvast. Kijk of je het gesprek hierover kan aangaan met je ouders. Voor velen best lastig. Het goede moment lijkt er nooit te zijn. Pak anders mijn uitvaartwensenboekje erbij. De vragen die daar in staan geven je een richtlijn wat je kunt vragen. Open bijvoorbeeld het gesprek met “ik heb je hulp nodig voor iets belangrijks, en dat vind ik best spannend, maar ik zou zo graag willen weten of je wel eens hebt nagedacht over de onvermijdelijke toekomst / je laatste levensfase / medische keuzes?”

Jij koesterde ons
en was ’n prachtvader
de laatste jaren
koesterden wij jou
Onbekend

Een uitvaartbegeleider zoeken

Onderdeel van jezelf voorbereiden is het zoeken naar een fijne uitvaartbegeleider. Iemand waarbij je je op gemak voelt en die je kan vertrouwen. Wanneer je verschillende websites bekijkt, krijg je al een goede eerste indruk. Een vrijblijvend gesprek aanvragen kan natuurlijk ook. Dan krijg je helemaal een goed beeld of iemand bij jou of jullie past.

Heeft je vader of moeder een uitvaartverzekering? Bedenk dan dat je meestal niet verplicht bent om via die verzekeraar de uitvaart te laten regelen. Kijk even goed naar de voorwaarden. In de meeste gevallen ben je vrij elke uitvaartbegeleider te kiezen die je wilt. Ik kijk met alle plezier met je mee als je er niet uitkomt.

De uitvaart van je vader of moeder regelen

En dan is het moment daar. Je vader of moeder komt te overlijden of is overleden. Aan jou of jullie de taak om een passend afscheid te organiseren. In ongeveer een week tijd is er van alles om over na te denken en over te beslissen. Als je van tevoren al enkele dingen weet, dan scheelt dit nadenkwerk op het -toch al verdrietige en lastige- moment zelf. Maar ook als je nog niks weet, zal je merken dat het lukt om het afscheid stap voor stap vorm te geven. De checklist die ik gemaakt heb, helpt je om te bepalen wat je zelf graag regelt, wat je samen met de uitvaartbegeleider wilt doen en wat je helemaal uit handen wilt geven.

Kort gezegd volg je deze stappen bij een overlijden:

1. Direct na het overlijden: neem je tijd om bij je overleden vader of moeder te zijn als je daar behoefte aan hebt. Neem afscheid in je eigen tempo. Wanneer je zover bent neem je contact op met de (huis)arts om het overlijden officieel vast te stellen.
2. Neem contact op met de uitvaartbegeleider. Samen bespreek je waar je wilt dat je vader of moeder wordt opgebaard: thuis of in een rouwcentrum. De uitvaartbegeleider zal dit voor je regelen. Ook zal hij of zij zorgdragen voor de laatste verzorging, het wassen en kleden van je vader of moeder. Als je wilt mag je hierbij helpen.
3. Maak een afspraak met de uitvaartbegeleider voor de verdere bespreking van de uitvaart. Bij jou thuis of een andere plek die handig of prettig voor je is. Dat kan ook de woning van je vader of moeder zijn, zeker als je andere ouder erbij is.
4. Samen ga je verder overleggen hoe je de begrafenis of crematie wilt vormgeven: locatie uitzoeken, datum en tijd bepalen, kist of mand uitzoeken, rouwkaart of niet, bloemen of niet, om een aantal dingen te noemen.
5. Op de dag van de uitvaart is de uitvaartbegeleider er voor je. Hij of zij steunt je en begeleidt je van begin tot eind. Net zoveel of weinig als waar je behoefte aan hebt. Zodat jij in alle rust afscheid kan nemen.

Als je bij dit alles denkt: maar dat kan ik zelf ook! Dat mag. Je bent niet verplicht om een uitvaartbegeleider in te schakelen. Ik wil mezelf natuurlijk niet de markt uitprijzen, maar ik vind het belangrijk om dit te benoemen. Bedenk wel dat wij er niet voor niks zijn. Er komt misschien meer regelwerk bij een uitvaart kijken dan je van tevoren bedenkt. Ook mét hulp van een uitvaartbegeleider zijn de dagen voor de uitvaart vaak intensief en vol.

Een goed afscheid is belangrijk. Hoe dit er ook uitziet voor je. Zodat het afscheid een bruggetje vormt naar de toekomst, die je vorm moet zien te geven zonder je vader of moeder erin. Want hij of zij is daar, en jij bent hier.

Lieve mamma/pappa hoor je me?
Hier ben ik, op de grond
we zouden samen moeten zijn
maar jij loopt nu op een andere plek rond.
Vrij naar – Michiel, uit: Als je woorden zoekt / R. Fiddelaers-Jaspers

Heb je een vraag over afscheid nemen van je vader of moeder? Of heb je een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.