Mogelijkheden opbaren, welke keuzes heb ik? ‘Opbaren’ betekent letterlijk ‘op een baar leggen’. Een overledene wordt altijd ergens opgebaard, of je je dierbare nou wel of niet wilt bezoeken tijdens de dagen tot aan de uitvaart. Als iemand thuis blijft noemen we dat opbaren, als iemand in de koeling van een rouwcentrum verblijft, dan noemen we dat ook opbaren. Maar wat zijn nou precies de mogelijkheden rondom opbaren? Hoe gaat dit in z’n werk thuis of elders, waar kan je uit kiezen? Ik heb de verschillende opties voor je op een rijtje gezet.

Op de foto hierboven zie je de tulpenkist van Studio Hemeltjelief.

Vertrouwd in de eigen omgeving, thuis opbaren met een koeling

Sommige mensen moeten er niet aan denken, anderen vinden het een fijn idee. Je dierbare thuis opbaren, in de eigen vertrouwde omgeving. Zo heb je hem of haar nog een aantal dagen bij je. Kun je erbij gaan zitten wanneer je wilt, hoef je nog even geen afscheid te nemen. Je moet er natuurlijk wel de ruimte voor hebben. Vaak kun je door wat meubels te verschuiven zo’n plek creëren. Je kunt er eventueel een kamerscherm voorzetten, waar je kaarten en foto’s aan kunt hangen. Zo maak je een eigen, persoonlijke plek.

De wijze van opbaren thuis kan op verschillende manieren. De meest bekende en meest toegepaste manier is de overledene opbaren op een koeling. Dit kan een bedkoeling zijn of een kistkoeling. Bij een bedkoeling ligt de overledene op bed, met een koeling onder de romp om het lichaam te koelen. Op de dag van de uitvaart wordt hij of zij in een kist op mand gelegd voor de afscheidsbijeenkomst.

Bij een kistkoeling wordt de overledene na de laatste verzorging meteen in een kist of mand gelegd. Vervolgens komt er een rijdende baar te staan (een ‘karretje’), met daarop de koeling en de kist of mand. Bij zowel een bed- als een kistkoeling wordt de koeling aangesloten in het stopcontact. De koeling staat op een vaste temperatuur ingesteld en zal regelmatig aan- en afslaan. Dit brommerige geluid hoort erbij, maar wordt niet door iedereen als prettig ervaren.

Ook wanneer iemand niet thuis is overleden, is een opbaring thuis mogelijk. Je dierbare wordt dan eerst overgebracht vanuit het hospice of ziekenhuis bijvoorbeeld. Voor alle opbaringen thuis geldt dat de overledene eerst gewassen en gekleed wordt. Nabestaanden mogen hierbij helpen als ze dit willen. Daarna zal de koeling geïnstalleerd worden, in bed of onder de kist of mand. 

Mogelijkheden opbaren: thuis met thanatopraxie

Een alternatief voor het opbaren thuis met een koeling, is het toepassen van thanatopraxie. Dit is een lichte vorm van balseming. Hierdoor blijft een lichaam een aantal dagen geconserveerd, zonder gebruik te hoeven maken van een koeling. In tegenstelling tot balseming (dit is conservering voor de lange termijn), is deze lichte vorm van balseming (sinds 2010) toegestaan in Nederland. Doordat er geen gebruik gemaakt hoeft te worden van een koeling, blijft het lichaam op kamertemperatuur. Het lichaam voelt niet koud aan, wat wellicht prettig is bij het aanraken van je dierbare.

Bij thanatopraxie wordt het bloed vervangen door een vloeistof met een conserverende werking. Hoe dit precies gebeurt laat ik hier achterwege, dat wil je misschien gewoon niet weten. Als je echt nieuwsgierig bent, kun je het altijd opzoeken op internet. Een bijkomend effect van deze behandeling is dat een lichaam zijn roze kleur terugkrijgt, wat iemand een veel natuurlijker uitstraling geeft. Een lichaam blijft zo maximaal een dag of tien goed, maar een garantie geeft het nooit. Net als bij een bed- of kistkoeling, weet je nooit hoe een lichaam reageert in de dagen tot aan de uitvaart.

De kosten van deze behandeling verschillen niet veel van wat thuis opbaren met een koeling kost. De behandeling kan gewoon thuis plaatsvinden en erna wordt de overledene ook meteen gekleed. Denk aan een bedrag rond de 550 euro. Je uitvaartbegeleider kan je helpen een thanatopracteur in te schakelen als je dit wilt. 

Thuis opbaren met behulp van graszoden

Een van de meest onbekende mogelijkheden van opbaren, maar wel een heel natuurlijk en ecologische manier. De graszoden die onder de overledene worden gelegd, vervangen de koeling. Net als bij thanatopraxie dus geen geluid van een apparaat dat aan- en afslaat. Het lijkt net of de overledene in een kleine tuin ligt.

De kist of mand waar de overledene in ligt, zet je op een rijdende baar (een ‘karretje’) of op een paar staanders. Eronder plaats je een aantal bakken met opstaande rand met graszoden en aarde erin. De graszoden kun je uit je eigen tuin steken of bij een tuincentrum kopen. Je kunt ook een aantal rollen gras neerleggen. Het is belangrijk dat de worteltje er nog aan zitten. Door het groeien onttrekt het gras warmte aan de omgeving, wat zorgt voor koele lucht onder de overledene. Ook door het twee tot drie keer per dag sproeien met water koelt de lucht, omdat het water verdampt. Op deze manier kunnen graszoden vijf tot zes dagen een lichaam koelen.

Het beste is om het water te mengen met vloeibare silicium en een etherische olie (zoals rozemarijn) voor de geur. Vloeibaar silicium is te koop in winkels voor duurzame gezondheidsproducten. De verhouding is per liter water, tien druppels silicium en een half dopje olie. Je kunt de graszoden ook nog extra versieren met bloemen of mos, zo ontstaat een mooi tuintje. Als er (jonge) kinderen betrokken zijn bij de uitvaart, dan kunnen ze hier mooi bij helpen. Ventileer de ruimte regelmatig, maar let op dat er geen insecten binnen komen. Die kunnen ongemerkt eitjes op het lichaam leggen.

In sommige gevallen zal het koelen met graszoden niet voldoende zijn. Dit is afhankelijk van de conditie van het lichaam en de temperatuur buiten. Je kunt eventueel als extra koeling losse koelelementen bij het lichaam plaatsen en een ventilator neerzetten.

Hoe opbaren met graszoden eruit ziet, zie je op dit filmpje van Omroep Brabant.

Wat zijn nog meer mogelijkheden rondom opbaren?

Als je je dierbare niet thuis wilt of kunt opbaren, dan zijn er natuurlijk andere mogelijkheden. Waar je uiteindelijk voor kiest zal afhangen van je persoonlijke voorkeuren en wat voor jou goed voelt.
Vaak heeft een crematorium of begraafplaats faciliteiten met een koeling voor overledenen. Het heeft wel iets praktisch dat je dierbare dan al op de locatie van het afscheid is. Afhankelijk van de mogelijkheden kun je je dierbare daar nog bezoeken of een condoleance houden.

Wil je graag een meer huiselijker omgeving, dan kun je kiezen voor een rouwcentrum. Deze bieden ook vaak een zgn. 24-uurs kamer aan. Jij krijgt de sleutel van deze ruimte en je kunt dierbare bezoeken zo vaak en zo lang als je wilt. Als er geen 24-uurs kamer is, dan kun je altijd op afspraak op bezoek komen. Soms biedt een rouwcentrum ook plek voor een afscheid in kleine kring. Als de ruimte niet groot genoeg is, dan zal je je dierbare vanuit het rouwcentrum naar een andere locatie begeleiden voor het afscheid.

Het moment waarop je overleden dierbare wordt gewassen, gekleed en in de kist of mand wordt gelegd, is afhankelijk van de situatie. Thuis of in een verpleeghuis kan de overledene  daar eerst worden verzorgd, voordat hij of zij wordt overgebracht naar de opbaarlocatie.
Als iemand is overleden op een plek waar geen mogelijkheid is om te verzorgen, dan moet een andere locatie worden gezocht. Soms heeft een rouwcentrum of crematorium hier ruimte voor, of je kunt terecht in de facilitaire ruimte van de professionele verzorgers die worden ingehuurd. Er zal altijd een mogelijkheid zijn, ongeacht het tijdstip.

Je uitvaartbegeleider zal altijd met je overleggen wat je wensen zijn rondom opbaren. Ik doe altijd mijn uiterste best om een familie hierin te begeleiden en goed te overleggen. Soms wordt het een combinatie van thuis opbaren en een koeling elders. Dan wordt de overledene bijvoorbeeld na drie dagen al overgebracht. Omdat dat lang genoeg is of omdat het erg warm is en de koeling thuis het net niet aankan. 

Er zijn dus veel mogelijkheden rondom opbaren. Wellicht kun je na het lezen van dit artikel beter voor jezelf bedenken wat jij zou willen, voor jezelf of iemand in je omgeving. Wil je meer lezen over wat je te wachten staat bij het regelen van een uitvaart, kijk dan eens bij ‘Stappenplan bij overlijden: de uitvaart‘.

Heb je een vraag over opbaren, het regelen van een uitvaart of een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.