De sterfdag herdenken van een geliefde overledene. Een herdenking na afscheid, waarbij je je dierbare nogmaals in het licht zet. Omdat door corona de uitvaart in heel kleine kring gehouden moest worden. Of op speciale dagen stilstaan bij je overleden dierbare, zoals de verjaardag of moederdag. Door het graf te bezoeken bijvoorbeeld. Of foto’s te kijken. Maar er zijn meer mogelijkheden. Doe hier inspiratie op met zes tips en ideeën om een dierbare te herdenken.

1. As verstrooien, een moment om te herdenken

Wanneer er gekozen is voor een crematie, dan kan je een maand na de uitvaart de as ophalen bij het crematorium. Deze termijn van een maand is wettelijk bepaald in Nederland (wellicht komt hier verandering in bij de nieuwe wetgeving en wordt deze termijn verkort). Je mag er ook langer over doen om de as op te halen. In de meeste crematoria is in het tarief inbegrepen een bewaartermijn van zes maanden.

Overigens kan je er ook voor kiezen om het verstrooien van de as over te laten aan het crematorium als je hier zelf geen behoefte aan hebt. Of geen prettig idee vindt. Je kan er vaak wel bij aanwezig zijn, maar dan bepaalt het crematorium de plek van verstrooien. Dit is vaak een eigen strooiveld, of er wordt gebruik gemaakt van Nationaal Verstrooiterrein Delhuyzen in Arnhem (beheerder hiervan is Yarden).  

Als je zelf wilt verstrooien dan kan je hier echt een moment van maken. Er zijn veel manieren waarop je as kan verstrooien. Op een plek waar je dierbare graag kwam bijvoorbeeld. Officieel moet je wel toestemming hebben van de eigenaar van het land of water waar je wilt verstrooien. Een plek dus op land, maar op het water kan ook, een rivier of de zee. Ook verstrooien vanuit een vliegtuig is een mogelijkheid, net als het oplaten van speciale heliumballonnen met daarin de as. Kijk hiervoor bijvoorbeeld op de website van Hemelvlucht.

Misschien vind je het mooi om een gedicht voor te lezen, herinneringen met elkaar te delen of gewoon stil te zijn. Je in gedachten te verbinden met je overleden dierbare. 

‘Afscheid is de geboorte van een herinnering’
– Salvador Dali
 

2. Een herdenking achteraf organiseren

Aan het begin van de corona pandemie werden uitvaarten erg ingeperkt. Maximaal 30 nabestaanden en geen horeca toegestaan. Voor veel mensen een karige bedoening en niet bevredigend. Aan de andere kant werd vaak het intieme karakter als heel prettig ervaren. De gedachte was vaak ‘dan organiseren we alsnog een herdenking voor iedereen zodra het weer mag’. En dat kan inmiddels. 

Maar je kan om welke reden dan ook een herdenking achteraf willen organiseren. Wanneer iemand een jaar dood is, of tien jaar. Of op die datum 80 of 100 jaar geworden zou zijn. Hoe en waar je dit wilt vormgeven is natuurlijk aan jou. Met of zonder de hulp van je uitvaarbegeleider. Wat past bij je en waar heb je behoefte aan? Gewoon een gezellig samenzijn of wil je ook graag sprekers? Je kan een gedenkhoekje inrichten, iedereen een herinnering op laten schrijven of een kaarsje laten aansteken. Als je hier graag samen over wilt nadenken dan help ik je graag.

3. Schrijf een brief

Alles wat je niet kan of wil uitspreken, kan je toevertrouwen aan papier. Misschien praat je in stilte regelmatig met je overleden dierbare, over wat je aan het doen bent of wat je bezighoudt. Deze gedachten kan je ook toevertrouwen aan papier, door een brief te schrijven. Je brief (of brieven) kan je bewaren in een mooi doosje of op het graf leggen. Je kan er ook een speciaal notitieboekje voor kopen of een mooi schrift. Wellicht helpt het je om in een soort dagboekvorm te schrijven aan je dierbare.

4. Kom samen met een kring naasten en deel herinneringen

De sterfdag herdenken van je dierbare kan je alleen doen, maar misschien is het net zo fijn om een kring naasten om je heen te verzamelen. Kom op de sterfdag, of elke andere speciale dag, bij elkaar voor een etentje en deel herinneringen met elkaar. Dit houdt je dierbare dichtbij. Wees niet bang voor de emoties die het losmaakt. Je kan ze beter uiten, anders zetten ze zich vast in je lichaam. Behalve een etentje kan je ook gaan wandelen of naar een plek toegaan waar je dierbare graag kwam. Samen foto’s, dia’s of filmpjes kijken kan ook fijn zijn.
Toen mijn opa van vaderskant was overleden, in 2006, hebben we in zijn huiskamer met een kring familieleden gezeten. Ieder had zijn eigen herinneringen aan opa, en wat fijn om die van elkaar te horen. Ik bewaar hier warme herinneringen aan. Het was een middag met een lach en een traan.

5. Sterfdag herdenken door een boom te planten

Het planten van een boom of struik ter nagedachtenis aan je dierbare is een mooi ritueel om de herinneringen levend te houden. Ook als je dierbare gecremeerd is, creëer je zo een fijne plek om naartoe te gaan. Je kunt eventueel de as bij die boom verstrooien of de as gebruiken als voeding voor de boom. De boom wordt zo een levend monument. Als je dit een mooi idee vindt, kijk dan eens op de website van ‘Mijn boom’. Zij kweken herinneringsbomen, waarbij de as van je dierbare wordt gebruikt als voedingsbodem. 

6. Sterfdag herdenken: doe iets wat jouw dierbare graag deed

Iets doen wat je dierbare graag deed. Of ergens naartoe gaan waar hij of zij graag kwam. Dit brengt je dierbare weer even dichtbij. Wellicht kan je hier een jaarlijks ritueel van maken. Het geboortedorp van je vader of moeder bezoeken, zijn of haar favoriete café of restaurant, pretpark, bloemenwinkel of museum. Naar hun favoriete muziek luisteren of die ene cake bakken. Of alsnog die reis maken die hij of zij niet meer kon maken. En vind je het moeilijk? Vraag om steun! Uit je eigen kring of van een professional. Rouwen kan eenzaam zijn, maar blijf er niet alleen mee rondlopen.

Waar kan ik je mee helpen? Heb je een specifieke vraag hierover of een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.

Een portie troost in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Een avond over rouw en herdenken met een veelzijdig programma. Ik heb deze avond bezocht op woensdagavond 23 maart. Een boeiende avond met mooie sprekers. Hoe markeren, vergeten of herinneren we onze doden in de loop der tijd? Welke rouw is zichtbaar en wat blijft onzichtbaar? Ervaringsdeskundigen en onderzoekers vertelden erover. Daarnaast was er ruimte voor pitches over laagdrempelige hulp, live én digitaal. In dit artikel zal ik niet de héle avond navertellen, maar licht ik een paar onderwerpen toe die er voor mij uitsprongen.

Dit programma was de derde en laatste in de reeks ‘Met de dood in huis’. Bedoeld om in gesprek te gaan over sterfelijkheid, afscheid en rouw. Om deze onderwerpen bespreekbaar te maken. We praten er namelijk niet zo makkelijk over in Nederland.

Het eerste programma had de titel ‘Dood gaan we allemaal’, en ging over de kunst van het sterven. Het tweede programma heette ‘Waarheen, waarvoor?’, over afscheidsrituelen, muziek en de uitvaart van de toekomst. Deze programma’s zijn net als ‘Een portie troost’ online terug te kijken op de website van Pakhuis de Zwijger.

Jong je ouder(s) verliezen en opeens in de rouw zijn

Het eerste deel van de avond kregen drie jonge vrouwen het woord, die alle drie al hun moeder of beide ouders waren verloren. Ze vertelden over wat dat met hen had gedaan, wat de tijd voor ze had gedaan. Maar ook hoe ze de kracht van hun verdriet hadden kunnen omzetten in iets maken. Een documentaire, een boek, een fotoserie. Nu hoeft natuurlijk niet iedereen die in de rouw is op deze manier aan de slag. Maar deze vrouwen waren al makers en vonden hierin een uitlaatklep.

Hun belangrijkste boodschap? Geef aan bij je familie en vrienden wanneer je behoefte hebt om even over je moeder of vader te praten. En bedenk dat jouw omgeving vaak ook niet weet hoe ze met jouw rouw moeten omgaan. Wees daarom duidelijk wat jouw behoeftes zijn. Daar help je jullie beiden mee. Verder: zoek hulp als je vastloopt. Humanitas bijvoorbeeld biedt steun bij rouw en heeft speciaal voor jongeren lotgenotengroepen. De herkenning die je bij elkaar vindt kan heel helpend zijn en jou die portie troost bieden.

Jong je ouder(s) verliezen: meer lezen en kijken 

Wie waren deze drie jonge vrouwen en waar kun je meer van hen lezen of zien?

Ameline Ansu (socioloog) verloor haar beide ouders toen ze in de twintig was. Omdat ze geen boeken vond voor jongeren en rouw en ze daar wel naar opzoek was, besloot ze er zelf een te schrijven: Van harte gecondoleerd: jong en verder zonder ouder. Ze vertelt hierin de verhalen van een aantal rouwende jongeren.

Nellie Brenner verliest haar moeder plotseling als ze 28 jaar oud is. Enige tijd na haar overlijden heeft Nellie de documentaire ‘Ik rouw van jou’ gemaakt. In deze documentaire onderzoekt ze de de tegenstrijdigheden van het verliezen van een ouder op jonge leeftijd. Rouwen, hoe doe je dat?

Chaja van Kollem verloor anderhalf jaar geleden plotseling haar moeder aan een hartstilstand. Middenin coronatijd. Het niet mogen knuffelen en afstand moeten houden maakten het heel zwaar voor haar. Cinetree maakte een portret van haar: Love in time of crisis. Momenteel maakt Chaja een fotoserie genaamd ‘Een mozaïek van verlorenen’. Ze portretteert hierin mensen in de kleding van hun overleden dierbaren. 

Hulp en ondersteuning via de app Condole

Een andere gast deze avond was Yvette den Hartog. Zij heeft de app ‘Condole’ in het leven geroepen. Yvette verloor ook op jonge leeftijd haar moeder. Vanuit die ervaring heeft ze een boek geschreven en later deze app bedacht.
Met deze app is het mogelijk om herinneringen aan je overleden dierbare levend te houden. Dit doe je door in de app een gedenkpagina te openen, waar meerdere mensen berichtjes kunnen plaatsen en hun herinneringen kunnen delen. Het is je eigen privé omgeving. De app presenteert zich als digitaal condoleanceboek en rouwverwerkingsapp ineen. Want de app biedt ook ondersteuning, zoals leestips, troostende muziek en kijktips. Daarnaast vind je er informatie uit professionele hoek, zoals stichtingen, rouwdeskundigen en een agenda voor (lotgenoten)bijeenkomsten.

Yvette den Hartog aan het woord

Als je benieuwd bent naar deze app, neem dan een kijkje op de website. Hier vind je meer informatie over wat de app te bieden heeft en wat de kosten zijn. De app kan je kosteloos downloaden. Voor het openen van een privé gedenkomgeving betaal je momenteel eenmalig 79 euro. Je hebt een jaar toegang en kunt alle berichtjes als pdf downloaden. Op termijn is het ook mogelijk om alle herinneringen in een mooi gedenkboek te laten bundelen. Als een portie troost.

Ik heb geen aandelen in deze app, maar als je een beetje digitaal bent ingesteld dan lijkt me dit een mooie manier van herdenken. Het is waardevol als meerdere familieleden of andere naasten hun herinneringen delen. Iedereen had immers zijn eigen relatie met de overledene en zijn eigen, persoonlijke herinneringen. Ik kan me voorstellen dat het troost geeft om die verhalen te lezen en te kunnen bewaren.

Tot slot
Ik heb deze avond bezocht samen met Janneke Meester. Zij is wandelcoach en biedt rouw en verliesbegeleiding. Neem eens een kijkje op haar website als je wel wat ondersteuning zou willen. Als ervaringsdeskundige en mooi mens biedt ze de hulp die jou weer overeind helpt.

Heb je een vraag over rouw of herdenken? Of heb je een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.

Rouwadvertenties in de krant, misschien lees jij ze ook wel. Gewoon, uit nieuwsgierigheid. Ze worden ook wel overlijdensberichten genoemd. Een eerbetoon aan de overledene. Een manier om veel mensen in een keer te laten weten dat iemand is overleden. Lezers krijgen daarmee de kans om de nabestaanden te condoleren als ze betrokken waren bij de overledene. Of zelfs de uitvaart bij te wonen als deze staat aangekondigd in de advertentie. In dit artikel lees je meer over (online) rouwadvertenties en rouwadvertenties zoeken. Voor als je twijfelt of gewoon nieuwsgierig bent.

Rouwadvertenties in de krant

Wanneer plaats je een rouwadvertentie in de krant? En welke krant dan? Als de overledene een maatschappelijk of politiek actief betrokken persoon was, dan past een rouwadvertentie. Ook als iemand actief was in het verenigingsleven, met vrijwilligerswerk of op een andere manier bekend was in het land, stad of  dorp. Het is daarnaast een manier om mensen te bereiken waar je geen adres van hebt om een rouwkaart te sturen. Maar je mag je gevoel natuurlijk ook laten spreken. Misschien was je overleden dierbare gewoon gek op een bepaalde krant. Dan voelt het wellicht passend om daar een rouwadvertentie in te laten plaatsen.

Of je kiest voor een landelijke of regionale krant of een huis-aan-huis blad ligt aan de situatie en je persoonlijke voorkeuren. Welke krant wordt het meest gelezen door de kring van familie, vrienden en collega’s van de overledene? Was iemand landelijk bekend? Welke krant las de overledene zelf graag? Wat is het budget? Allemaal afwegingen die meetellen.

Rouwadvertentie van drs. P.

Hoe plaats je een rouwadvertentie in de krant?

Rouwadvertenties kan je zelf laten plaatsen of je vraagt aan je uitvaartbegeleider om het voor je te doen. Je doet dit voorafgaand aan de uitvaart óf achteraf. Je uitvaartbegeleider weet de weg hoe dit het makkelijkst kan. Ook kan hij of zij je informeren over het tarief en aanlevertijden.

Wil je dit graag zelf doen, dan kan dit via de website familieberichten.nl. Via een eenvoudige online editor kun je zelf een rouwadvertentie opmaken. Ook biedt de website de mogelijkheid om dit te laten doen. In dat laatste geval lever je de tekst aan en zullen zij de opmaak voor je verzorgen. Je krijgt in beide gevallen eerst een digitale proefdruk te zien voordat de advertentie wordt geplaatst.

Voor de tekst van het overlijdensbericht houd je meestal de tekst aan die op de rouwkaart staat. Je mag er natuurlijk ook van afwijken. Maar let op: als je ervoor kiest om de datum en tijd van de uitvaart te vermelden, zet dan bij voorkeur geen huisadres in de advertentie! Dit trekt dieven aan die misbruik maken van de situatie. Als je toch graag je adres wilt vermelden, zorg dan dat er iemand in huis is tijdens de uitvaart.
Houd er ook rekening mee dat als je de tijd en plaats van de uitvaart in de advertentie zet, dit extra mensen kan aantrekken die afscheid willen komen nemen. Iets om goed over na te denken, zeker als er beperkt plek is op de afscheidslocatie 
In plaats van de bijzonderheden van de uitvaart te vermelden, kun je ervoor kiezen om aan te geven dat de uitvaart in besloten kring of familiekring plaatsvindt of al heeft plaatsgevonden.

Bijzondere rouwadvertentie van Eva Biesheuvel-Gütlich, partner van Maarten Biesheuvel

Wat kost een rouwadvertentie?

Informeer jezelf vooraf goed over de tarieven van een rouwadvertentie. Een rouwadvertentie in een landelijke krant is vele malen duurder dan een lokale of regionale krant. Er zijn een aantal zaken die uiteindelijk de prijs bepalen: de krant, de grootte van de advertentie, op welke dag je hem plaatst (zaterdag is vaak duurder), of je kleur gebruikt en of je een plaatje of foto erbij plaatst.
In een lokale krant zoals Contact Zutphen-Warnsveld kost een rouwadvertentie rond 350 euro, in een krant als NRC al gauw 2100 euro. Een krant zoals het AD zit er tussenin, afhankelijk van welke editie je kiest. Bekijk dus goed of dit binnen je budget past.

Online rouwadvertenties en gedenkplaatsen

‘Online’ is niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Veel families delen hun rouwkaart op sociale media zoals Facebook. Dit staat je natuurlijk vrij. Ik geef wel altijd mee dat dit betekent dat het delen van de rouwkaart ook extra mensen naar de uitvaart kan trekken. Mensen die je niet specifiek hebt uitgenodigd. Bedenk dus of je dit wilt. Je kan ook die gegevens (datum, tijd en locatie) afplakken en de rest van de kaart delen.

Daarnaast zijn er speciale herdenkingssites waar je online een gedenkplaats kunt inrichten voor je overleden dierbare. Je plaats een online overlijdensbericht als het ware. Familie en vrienden kunnen hier vervolgens online condoleren en hun herinneringen en foto’s delen. Op de rouwkaart kun je verwijzen naar deze online gedenkplaats. Je geeft aan dat je het fijn vindt als mensen daar iets willen schrijven. 

Voorbeelden van herdenkingssites zijn memori.nl (betaald) en Remembr (vrijwillige donatie). Bij betaalde herdenkingssites is het mogelijk om na verloop van tijd alle reacties te downloaden en er een herinneringsboek van te (laten) maken. 

Rouwadvertenties zoeken

Als je specifiek wilt zoeken of er voor iemand een overlijdensadvertentie is geplaatst, dan kun je terecht op de website Mensenlinq. Je kunt hier op verschillende manieren zoeken, zoals naam van de overledene, titel krant, plaatsnaam en overlijdensdatum. Deze website publiceert overlijdensberichten uit een heel aantal dag- en weekbladen (maar niet álle titels uit heel Nederland). Daarnaast staan er nieuwsberichten rond de dood en “verhalen over mensen, emoties en praktische zaken waarmee je te maken kunt krijgen”.

Heb je een vraag over rouwadvertenties? Of heb je een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.

Een dag van nationale rouw. Het klinkt indrukwekkend. Wat gebeurt er op zo’n dag? Wanneer hadden wij in Nederland een dag van nationale rouw? En waarom eigenlijk? Ik ging voor je op onderzoek uit.

Wat is een dag van nationale rouw?

De regering van een land kondigt een dag van nationale rouw of nationale rouwdag af. De aanleiding hiervoor is divers. Dit kan een ramp zijn in (ons geval) Nederland of een ramp waar Nederlanders bij betrokken waren. Zoals de crash van het vliegtoestel MH17 op 17 juli 2014.
Een dag van nationale rouw kan ook de dood of uitvaart markeren van een prominent persoon of personen. De Nederlanders krijgen die dag de gelegenheid hun rouw te betonen. Vaak zijn er herdenkingsactiviteiten waar je aan kan deelnemen. Overigens is een nationale rouwdag niet altijd één dag. Het kan ook meerdere dagen in beslag nemen.

Andere landen kennen ook dagen van nationale rouw. In Frankrijk was dat bijvoorbeeld 8 januari 2015. Toen werden de slachtoffers herdacht van de aanslag op Charlie Hebdo. België kende in maart 2016 drie dagen van nationale rouw. Dit was na de aanslagen in Brussel op 22 maart 2016.

Rituelen die bij een dag van nationale rouw horen

Bij een nationale rouwdag horen bepaalde rituelen. De bekendste is misschien wel het halfstok hangen van vlaggen. Op alle overheidsgebouwen hangt de vlag die dag halfstok. Veel bedrijven en de gewone burger doen hier vaak aan mee. Om hun respect en medeleven te tonen.

Het halfstok hangen van de vlag kan trouwens ook op andere dagen gebeuren dan op een dag van nationale rouw. Dit zijn min of meer officieuze dagen van nationale rouw. De minister-president vaardigt dan een bijzondere vlaginstructie uit. Om die dag als dag van rouw te markeren. Dit was bijvoorbeeld het geval op 20 april 2011, naar aanleiding van de schietpartij in Alphen aan den Rijn. En op 19 maart 2019, naar aanleiding van de aanslag in Utrecht. Een gemeente kan ook besluiten om naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis de vlag halfstok te hangen. Zoals in Oss in 2018, na het ernstige spoorongeval. De gemeente vond het belangrijk om op die manier de slachtoffers te herdenken.

Naast het halfstok hangen van de vlag zijn er vaak herdenkingsactiviteiten op een dag van nationale rouw. Ook wordt er een minuut stilte gehouden, in het hele land op hetzelfde moment. Of zelfs drie minuten, bijvoorbeeld na de terroristische aanslagen in Madrid van 11 maart 2004. Tijdens het moment stilte wordt op allerlei manieren respect getoond. Bijvoorbeeld door het stilzetten van attracties op de kermis en in attractieparken.

Bij herdenkingsactiviteiten kun je denken aan het leggen van kransen bij een bepaald monument. Of aan een eredienst in de kerk, een stille tocht, een herdenking op het centrale plein in de stad, het aansteken van kaarsjes op een bepaalde plek. Sommige activiteiten zullen gepland en geregisseerd zijn, andere ontstaan spontaan.

Welke dagen van nationale rouw kennen we in Nederland?

Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben we in Nederland vijf dagen van nationale rouw gehad (bron: Wikipedia). Daarnaast waren er meerdere officieuze dagen van nationale rouw.

Dit waren de vijf nationale dagen van rouw sinds WOII:

• 8 februari 1953: herdenking slachtoffers watersnoodramp in 1953
• 8 januari 1962: herdenking treinramp Harmelen
• 8 december 1962: de dag van de begrafenis van prinses Wilhelmina (theater- en bioscoopvoorstellingen en sportwedstrijden werden afgelast, in openbare gelegenheden mocht de muziek alleen zachtjes te horen zijn en deze moest afkomstig zijn van een van de Nederlandse radio- of televisiezenders)
• 25 november 1963: herdenking van de vermoorde Amerikaanse president John F. Kennedy
• 23 juli 2014: herdenking slachtoffers van de crash van het vliegtoestel MH17. Dit filmpje van de NOS toont een mooi terugblik op deze dag van nationale rouw. Het ontroert me nog steeds als ik er naar kijk.

Op 4 mei hebben we natuurlijk onze jaarlijkse Nationale Dodenherdenking. We herdenken die dag alle militairen en burgers die zijn omgekomen sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Omgekomen in oorlogssituaties én bij vredesoperaties, waar ook ter wereld. Deze dag kan ook gezien worden als dag van nationale rouw.

Samen rouwen verbindt

Een dag van nationale rouw gaat over collectieve rouw. Misschien herken je het gevoel dat je iets wilt dóen, je medeleven wilt laten zien en je respect wilt tonen. Je ontzetting en ongeloof delen. Dit komt vaak tot uiting in een stille tocht. Ik heb er nog nooit in meegelopen, maar ik kan me voorstellen dat het verbindt. Eén bepaalde gebeurtenis heeft al die mensen in beweging gebracht. Iedereen is er om dezelfde, wezenlijke reden. Hoe mooi is dat.

Aan de andere kant hebben de mensen om wie het gaat, de nabestaanden, misschien het gevoel dat ze iets wordt ontnomen. Hún rouw, hún verdriet. En daar gaat heel Nederland mee aan de haal. Dit bezorgt ze wellicht een dubbel gevoel. Daar zal iedereen op zijn of haar eigen manier mee omgaan. In de periode na de ramp met vliegtoestel MH17 is hier bijvoorbeeld het nodige over gezegd en geschreven.

Heb je een vraag over wat je hebt gelezen? Kan ik je ondersteunen of heb je een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.